«Улды уяға, қызды қыяға» қондырыў олардың бахытлы турмыс кешириўлериниң гуўасы болыў, ақлықларының, жеткерсе шаўлықларының да қуўанышларын көриў ҳәр бир ата-ананың өз алдына әрманы болып есапланады. Олар өзлериниң усындай уллы әрманларын иске асырыў ушын шаңарақтағы өсирип атырған ул ҳәм қызларын ҳеш кимнен кем қылғысы келмейди. Оларға «өзинше» журтта жоқ тәрбия бериўге ҳәрекет етеди. Ул-қызларының бахытлы турмыс кешириўи ушын қолда бар имканияттың барлығын пайдаланады. Тынымсыз мийнет ислейди. Өзлери ишпесе де балаларына ишкизеди, өзлери жемесе де балаларына жегизеди, өзлери киймесе де балаларына кийгизеди. Айырым ата-аналар балалары ушын жуўырып-жортып жүрип, ден-саўлығынан да айырылады…

• тарбия ва таълим

Бир исбилермен мың бийдәўлеттен жақсы.

                            Амир Темур

Адамлардың машқалалары ҳәм мәплери менен жасаў, елимиздиң экономикалық потенциалын көтериўҳаққында Журтбасымыздың баянатларынан тәсирленип жазылған қосық.

 

Жаратканның қайыркомлық қорында,

Не жоқ бендесине беремен десе.

Берген менен сораўы бар соңында,

Инанба жоқтан бар дөреген десе.

 

Жаслық ғайрат берди, ақыл ҳәм зейин,

Дарқан билим алып, илиндиң хатқа.

Не жетпейди енди булардан кейин,

Заманы шақырған жас азаматқа?

 

• Иброхим
• юсупов
• адабиёт
• қорақалпоқ

Беглер тәрийп етсем қалпақ йуртыны,

Хуп әжеп тамаша еллери бардур.

Ариф болып ҳақ йолына еришкен,

Мүршидиў мүкаммал пирлери бардур.

 

Қыры дийқаншылық, суўы-сәмәкли,

Ҳәр жерде кәни бар көрсең нәмәкли,

Ғазлы, қасқалдақлы, көли-өрдекли,

Йери мурғызарлы көллери бардур.

 

• Ажинияз
• қорақалпоқ

Кеттим елден көп жыл болды, яранлар,

Ата-ана хабарыны билмедим.

Жат жердемен бес жыл болды, яранлар,

Ата-ана дийдарыны көрмедим.

 

Хабар жоқ елимнен адам келмейди,

Не ҳалда екеним ҳеш ким билмейди,

Шақалақлап қатарларым күлмейди,<

Не бир ҳалат болғаныны билмедим.

• ажинияз
• қорақалпоқ

Сәнемлер қолында тилла саз едим,

Ҳәўижге келтирер жәнан болмады.

Туғырымда талпынған алғыр баз едим,

Қәлпе-сайядларым маман болмады.

 

Өмир берсе иши-тысы әрманлы,

Не дәркар сүрмесең беш күн дәўранды!

Шөллерде йүгүргән аҳыў-жәйранды,

Саялаған шенли дәўран болмады.

• ажинияз
• қорақалпоқ
• адабиёт

 

Аға, беглер бир қыз көрдим,

Ҳаслын сорасаң Хийўалы қыз.

Ақ йузи айдек мүнәўўәр,

Ҳүсни жамалы әғла қыз.

 

• Ажинияз
• қорақалпоқ

Ҳәр кимсәниң яры болса,

Қыялыны айтпай билсин,

Сөйлер сөзи болып шийрин,

Өзи турып, көзи күлсин.

 

Жаның алсын жәллад көзи,

Хош мүлайим болсын өзи,

Сениң сөзиң, аның сөзи,

Мисли гүл киби шырмалсын.

 

• Ажинияз
• қорақалпоқ

Анамсаң, кабамсаң өзиң өсирген,

Көп азапты шул басыңнан кеширген,

Өтти ўақтың, ғәрийп, жетим-жесирсең,

Мүсийбетти көп кеширген аналар.

 

Ҳаслы нәкас әйеллерди зорлайды,

Шәриятқа тутып, нәпсин хорлайды,

Сан мың ғумша залымлардан зарлайды,

Әдалатсыз сум заманда, аналар.

 

• Ажинияз
• қорақалпоқ

1839-жылы 15 жасында Әжинияз сол дәўирдеги Хорезм пайтахты Хийўа медреселериниң бирине оқыўға барады. Ол сол дәўирлердеги атақлы Қутлымурат инақ медиресеси еди. Әжинияздың Хийўаға барған, медресеге кирген дәўирлеринде,  XIX әсирдиң орталарында, Хийўа шәҳәри Хорезм аймағындағы ең үлкен илим орайларынан бири еди. Ол жылларда Хорезмде, Хийўада, архитектуарлық шеберликтиң гулленген дәўирлери, музыка мәдениятының, әсиресе, Орайлық Азия халықларында Хийўада халық театрларының жақсы раўажланған, ҳәўижге шыққан жыллары болды. Және де бул жер араб, парсы әдебияты ҳәм мәденияты дәстүрлериниң толық сақланған орынларының бири еди. Әжинияз медиресеге оқыўға кирген жылларда медиреселерде араб, парсы тиллеринен түрк тиллерине, өзбек тилине, тарийхқа, көбинесе, әдебият мәселелеринде аўдарма ислериниң қәлиплескен турақлы дәстүрге айланған жыллары болды.

• Ажинияз
• қорақалпоқ

 Әжинияздың балалық жыллары: Әжинияз шайыр Қосыбай улы 1824-жылы 12-апрель күни Арал теңизиниң қубла жағасында Жетим өзек деген жерде қыят ашамайлы аўылында руўханый шаңарақта дүньяға келеди. Бул жерлер Қоңырат беглиги сормамында халықтың ең көп жайласқан жерлери болып, бул мәканларда қарақалпақлар, қазақлар, араллы өзбеклер бирге көше-көше болып сығасып отырған. Жериниң тәбияты жағынан жүдә бир сулыў айдын-айдын шалқар көллер, тынық ағып атырған өзек дәрьяшалар көп болып, қалың тоғайлықлар менен қапланған. Халықтың тығыз жайласқан жери болғанлықтан жүдә көп той-мерекелер болып туратуғын, қосықшылар, сырнайшылар, баламаншылар, сазенделер, бақсы, жыраўлары, қыссаханлары көп, әсиресе, шайырларға толы еллер болған. Ҳәр бир аўылда мектеп, мешитлери бар, заманыда халықтың саўатлыда мәканларының бири болган. Әжинияз усындай қүдретли мәканларда туўылып, өсип жетилискен ҳәм тәрбияланған.

• Ажинияз
• қорақалпоқ

   Әжинияз Қосыбай улының өмир жолы ҳәм әдебий жәнеде мәдений мийрасы өз заманында туркий халықлар мәденияты тарийхында белгили дәрежеде салмақлы орынна ийе болды. Әжинияз шайыр XIX әсир  даўамында елде, халықта қанша дөретиўшилик қудретлиликлерге жеткен болса да, улыўма халықлық дәрежеде оның өмирин ҳәм әдебий мийрасын үйрениў шын мәнисинде XX әсирдиң 30-жылларынан басланады.

• Ажинияз
• қорақалпоқ

   Бул ўақыя буннан бир неше жыллар алдын, 80-жыллардың ишинде болып еди. Ол ўақытларда мен педучилищеде ислейтуғын едим. Бир күни жумыстан үйге келсем аўылдағы кишем келип отыр екен. Ол, бизлерге жақын әтирапта турыўшы Үзилдик (исмлер өзгертилип алынды) исмли ағайинимиздиң үйиндеги бир лазымнан қалып қойғанғанлығын, енди сол үйге қуран оқытып шықпақшы екенлигин билдирди. Ҳақыйқатында да, кишемниң айтқан үйинде жақында садақа тарқатылып еди. Кишемди ертип сол үйге бардым. Жаздың ыссы күнлери болғанлықтан сырттағы, жүзимниң астындағы сыпада отыра қойғанды мақул көрдик…

• тарбия
• кайнона
• келин

«Қәйин енең — өз енең» дейди халқымыз. Ҳәр бир нашар турмысқа шығып атырғанында оның ақыллы, если аналары «барқулла қәйин енеңди ҳүрметле», «ерте турып қәйин енең менен қәйин атаңның хызметин қыл», «олардың пәтиясын ал, өсип-өниўиңе жақсы болады» ҳ.т.басқа да ақыл-нәсиятларды өз қызының есине салыўды өзиниң аналық парызы деп есаплайды. Бет ашар айтыўшыларда өзлериниң келинге арналған нәсиятларында «Ерте турып енеңнин, шайын қайнат келиншек» деп келтирип өтеди.

• Кайын ене
• тарбия
• ата-ана

  Ажинияз Косыбай улы (литературный псевдоним Зийуар) родился в 1824 году на южном побережье Аральского моря – у самого устья реки Амударьи в ауле «Камиш бугат» Муйнакского района, где проживали выходцы из каракалпакских родов ашамайлы и кият. Отец Ажинияза  Косыбай, его брат Балтабек, средний брат Акджигит были храбрыми и отважными людьми своего времени. Его мать Назира была красноречивой и очаровательной женщиной. С юных лет Ажинияз проявляет интерес к знаниям и учебе. Сначала он учится в медресе Ходжамурада-имама, затем, после  смерти матери, — у своего дяди Елмурада. Наряду с учёбой в медресе, будущий поэт занимается переписыванием книг и благодаря этому становится  знатным человеком. Уже в 16 лет им были переписаны отдельные произведения Алишера Навои.

• Ажинияз
• каракалпак

 

Ажиниёз Қўсибой ўғли (адабий тахаллуси Зийўар) 1824 йили Орол денгизининг жануби соҳилида – Мўйноқ туманидаги қорақалпоқларнинг ашамайли ва қиёт уруғлари яшаган Амударё дарёси ёнгинасида жойлашган “Қамыс бөгет” овулида дунёга келди. Ажиниёзнинг отаси Қўсибой, унинг акаси Балтабек, ўртанчи акаси Ақжигитлар ўз замонасининг жасур ва мард одамлари бўлишган. Унинг онаси Назира гапга чечан ва мафтункор аёл бўлган.

• ажинияз
• қорақалпоқ

Қара көзли, шийрин сөзли дилбарым,

Сендин өзге сәўер ярым йоқ мениң.

Таза гүлистаным, маҳи әнўарим,

Ҳәсретиңнен ҳеш қарарым йоқ мениң.

 

Сени көрсем болур мениң көңлим шад,

Жаҳанның ғамийдин болурман азад,

Нәзакәт бабында қамәтиң шәмшад,

Сендин өзге үлфикарим йоқ мениң.

 

Назлы дилбар сенсең ўафалы жәнан,

Ҳүсниңниң рәўишине боларман ҳәйран,

Шийрин жаным болса йолыңда қурбан,

Сендин өзге сәўер ярым йоқ мениң.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 Йоқ мениң

 

Қара көзли, шийрин сөзли дилбарым,

Сендин өзге сәўер ярым йоқ мениң.

Таза гүлистаным, маҳи әнўарим,

Ҳәсретиңнен ҳеш қарарым йоқ мениң.

 

Сени көрсем болур мениң көңлим шад,

Жаҳанның ғамийдин болурман азад,

Нәзакәт бабында қамәтиң шәмшад,

Сендин өзге үлфикарим йоқ мениң.

 

Назлы дилбар сенсең ўафалы жәнан,

Ҳүсниңниң рәўишине боларман ҳәйран,

Шийрин жаным болса йолыңда қурбан,

Сендин өзге сәўер ярым йоқ мениң.

 
 
 
 
 
Еллерим барды

Сорасаң елимди Қожбан бизлерден,

Қалпағы қазандай еллерим барды.

Қәте шықса кешириңлер сөзлерден,

Қытай, Қоңырат атлы еллерим барды.

 

 

Жайлаўым —Үргениш, арқасы-теңиз,

Жаўырыны қақпақтай маллары семиз.

Руқсатсыз бир-бирине салмас из,

Бирликли Қоңырат еллерим барды.

 

• Ажинияз
• қорақалпоқ
• нукус
• гўзаллар

 
 
 
 
 
 
 
 
Гөззаллар

 

Қыя бақып мениң жанымды алып,

Йүз мың жилўа менен шығар гөззаллар.

Йүрегиме әда болмас от йақып,

Мениң жаным отқа йақар гөззаллар.

 

Тырнадек отырып, сонадәк йүрген,

Йүзмың жилўа менен қабағын керген,

Шашларына лағлы, мәржан өткерген,

Мың түмен наз билән бақар гөззаллар.

 

• Ажинияз
• қорақалпоқ
• нукус
• гўзаллар

      Бугунги глобаллашув жараёни ижтимоий ҳаётнинг барча жабҳаларига ўз таъсирини кўрсатмоқда, хусусан, ёшлар ҳам бу жараёндан ҳоли емас. Бу бир томондан умумий, табиий жараён. Чунки ҳозирги ахборотлашган жамият муҳитидан талаба-ёшлар  ҳам турли омиллар орқали хабардор бўлмоқда. Лекин уларнинг мафкуравий иммунитет даражаси қадриятларга нисбатан турлича бўлиши мумкин. Айрим ёшлар онгида халқнинг миллий-маънавий қадриятларга мос бўлган хатти-ҳаракат, носоғлом ғоялар, қадриятларга мойиллик пайдо бўлишининг олдини олишда маънавий-маърифий тадбирлар, учрашувлар, суҳбатларнинг тез-тез ўтказилиб туришига эҳтиёж сезилади.

            Агарда ёшлар ўз дунёқарашида миллий-маънавий қадриятга таянмаса уларнинг онги ва тафаккурида мутлақо бегона қадриятлар жой олади. Ўзининг миллий-маънавий қадриятларига нисбатан беписандлик билан қараш шаклланади. Ана шу беписандлик шаклланишининг олдини олиш учун энг аввало ёшларимиз онгига бу табаррук заминда не-не буюк зотлар, олиму-уламолар, сиёсатчи ва саркардалар етишиб чиққани, Она юртимиз нафақат Шарқ, балки жаҳон цивилизацияси бешикларидан бири бўлгани ҳақида, қолаверса, аждодларимиз тафаккури ва даҳоси билан яратилган энг қадимги тош ёзув битиклар, халқ оғзаки ижоди намуналаридан тортиб, бугунги кунда кутубхоналаримиз хазинасида сақланаётган минг-минглаб қўлёзмалар уларда мужассамлашган тарих, адабиёт, санъат ва бошқа соҳаларга оид қимматбаҳо асарлар  бизнинг буюк маънавий бойлигимиз эканлигини сингдириш шарт ва лозимдир. 

               Бугунги кунда “Юксак маънавият — енгилмас куч” деган ҳаёт ҳақиқатидан келиб чиққан ҳолда институт жамоаси маънавий-маърифий соҳада кўпгина ишлар олиб бормоқда

       Яқиндагина Ажиниёз номидаги Нукус давлат педагогика институтида «Глобаллашув ва оммавий маданиятнинг ёшлар онгига салбий таъсири» мавзусида илмий-амалий конференция бўлиб ўтди. Конференцияда Ажиниёз номидаги НДПИ Маънавият-маърифат ишлари бўйича проректор Қ. Қодиров, Ўзбекистон Республикаси  «Шаҳидлар хотираси жамоат фонди» Қорақалпоғистон Республикаси бўлими бошлиғи Ш. Бабашев, НДПИ «Камолот» Ё.И.Ҳ Бошланғич ташкилоти етакчиси К.Гулембетов, Ўзбекистон «Миллий тикланиш » демократик партияси ҚР кенгаши бошқарма бошлиғи в.б Е.Бауетдинов, Қоракалпоғистон Республикаси Ички ишлар вазирлиги катта инспектори майор М.Ширазов, «Муҳаммад Ибн Аҳмад Ал-Беруний » номидаги ўрта-махсус таълим маркази ўқтувчиси Ж.Искендеров, Саломатлик ва тиббий статистика институти шифокори А.Турениязова профессор-ўқтувчилар ва талабалар қатнашдилар.

Кун тартибидаги масала бўйича НДПИ Маънавият-маърифат ишлари бўйича проректори Қ.Қодиров кириш сўзи билан очиб бериб, талаба ёшларга айрим ёшлар орасида учраб турадиган маданиятсизлик, кийиниш маданиятининг пастлиги билимсизлик, катта ёшдагиларга, ота-онага ҳурматсизлик  каби ачинарли ҳолатларнинг учраб тургани ҳақида гапириб «Оммавий маданиятнинг» ёшлар дунёқарашига, айниқса асрлар давомида шаклланган миллий қадрятларимизга нечоғлик зарар келтираётганини таъкидлаб ўтдилар. Ўзбекистон Республикаси «Шаҳидлар хотираси жамоат фонди» ҚР бўлими бошлиғи сўзга чиқиб ота-боболаримизнинг бизга қолдирган миллий мероси ва бугунги кунда бутун инсониятга хавф солаётган ёвуз ғоялар хусусида кенг тушунчалар бериб ўтди.

Бундан ташқари Ўзбекистон «Миллий тикланиш » демократик партияси ҚР кенгаши бошқарма бошлиғи в.б Е.Бауетдинов «Жаҳолат ботқоғидаги оммавий маданият», ҚР Ички ишлар вазирлиги катта инспектори майор М.Ширазов «Глобаллашув жараёнида ёт иллатлар ва ундан ҳимояланишнинг долзарблиги», «Муҳаммад ибн  Аҳмад Ал-Беруний» ўрта-махсус таълим маркази ўқтувчиси Ж.Искендеров «Глобаллашув жараёнида ёшларнинг тиббий саводхонлтгини оширишнинг  ўрни ва роли » мавзусидаги маърузалари билан талабаларга ҳозирги кунда «оммавий маданият» деб номланаётган иллатга қарши курашда ёшларнинг ўрни катта эканини таъкидладилар. Шунингдек, Саломатлик ва тиббий статистика институти шифокори А.Турениязова сўзга чиқиб ёшлар орасида  алкоголизм,  қизларнинг тамаки чекиши,  сўзлашув маданиятининг пастлиги каби иллатларнинг пайдо бўлишига қарши тез-тез тушунтириш ишларини олиб бориш кераклигини айтиб ўтди.

 Бу каби маънавий-маърифий тадбирлар талабаларга маданий хордиқ берибгина қолмасдан, бўш вақтларини сермазмун ўтказишларига кўмаклашади, уларнинг ёт ғоялар таъсирига тушиб қолмасликлари ҳамда маънавий оламининг даҳлсиз бўлишига эришилади. Юртбошимиз ўзининг “Юксак маънавият-енгилмас куч” асарида ёшларимизнинг маънавий оламида бўшлиқ вужудга келмаслиги учун уларнинг қалби ва онгида соғлом ҳаёт тарзи, миллий ва умуммиллий қадриятларга ҳурмат эҳтиром туйғусини болалик пайтидан бошлаб шакллантиришимиз зарур деган эдилар. Бизнинг институтимизда ҳар томонлама билимли, касбий маҳоратга эга ўз соҳасининг чуқур билимдони, бир сўз билан айтганда юксак маънавиятли шахслар, етук педагоглар тарбияланмоқда. Эртага бизнинг институтимизни битириб чиқадиган ҳар бир талаба ўзларининг касбий фаолияти давомида юртбошимиз орзу қилган юксак маънавиятли шахсларни тарбиялашади дея ишонч билан айта оламиз. Чунки биз талабалар ҳозирданоқ институтимизда маънавият номли мустаҳкам иморатнинг асосли пойдеворини барпо этмоқдамиз.

 

Тажибоева Латофат Ажиниёз номидаги НДПИ

«Навоий» номидаги Давлат стипендияси соҳиби

        «Камолот» аъзоси